Zvečan je značajan srpski srednjovekovni grad i tvrđava na Kosovu i Metohiji, nedaleko od istoimenog naselja, severno od Kosovske Mitrovice, koji je smatran jednim od najjačih utvrđenja nemanjićke države.
Zvečan se nalazi u blizini ušća reke Sitnice u Ibar, na vrhu ugašene vulkanske kupe, koja se na visini od oko 800 metara uzdiže iznad reke Ibar. Sa kula tvrđave Zvečan se pruža pogled na Ibarsku klisuru, Kopaonik, Rogounu i ravnicu Kosova, a po vedrom danu se čak vidi i deo Metohije, oivičen snežno-belim vrhovima Šar planine. Svojim položajem na stenovitom kupastom uzvišenju, tvrđava Zvečan dominira dolinom u kojoj su se nekada ukrštali važni karavanski putevi, da bi kasnije služila i za zaštitu trepčanskih rudnika.
Postoje podaci da je tvrđava Zvečan podignuta još za vreme praistorije i antičkog perioda –
Mnogi vladari su se smenjivali u Zvečanu, ali se prvi put pominje u pograničnim borbama Srba sa Vizantincima na Kosovu Polju između 1091. i 1094. godine. 1093. godine je Zvečan bio pogranična utvrda raškog župana Vukana /kraj 11. veka/ koji je odavde kretao u svoje pohode na Kosovo, tada u sastavu Vizantije, da bi upravo u Zvečanu započeo mirovne pregovore sa vizantijskim carem Aleksijem I Komninom.
Zvečanska tvrđava pada pod srpsku upravu 1170. godine, posle Bitke na Pantinu. Postoji zapis da je Stefan Nemanja, nakon pobede nad Vizantincima 1170. godine, naložio da se u crkvi Svetog Đorđa na Zvečanu održi služba za srećan ishod bitke. U zvečanskoj tvrđavi se nalazio jedan od kraljevskih dvorova dinastije Nemanjić, a u njoj je svoj život, na misteriozan način, 11. novembra 1331. godine okončao Sveti kralj Stefan Dečanski. Kralj Uroš je grad Zvečan dodelio čelniku Musi, zetu Kneza Lazara. Onda je 1363. grad uzeo knez Vojiislav Vojinović, a zatim Nikola Altomanović, a na posletku grad Zvečan ulazi u sastav srpke države Vuka Brankovića.
Upravu nad tvrđavom Zvečanom Turci su zauzeli neposredno posle kosovskog boja /1389. godine/, te je u njemu postojala stalna vojna posada do 18. veka, kada je grad napušten i prepušten zubu vremena. Ovako je nekada izgledao –
Grad Zvečan je činio utvrđeni gornji Grad na najvišem delu uzvišenja, gde se okruženi sa pet kula, nalaze ostaci crkve Svetog Đorđa, cisterne i glavne Donžon kule, osmougaonog oblika.
Posebnu vrednost gradu Zvečanu su davala dva izvora na padini, koja su tajnim prolazima bila povezana za citadelom na vrhu. Niži pojas zvečanskog grada se sastojao od bedema ojačanih kulama, a obimni zid je obuhvatao južne padine i podnožje brda. Podgrađe Zvečana je bilo zaštićeno niskim bedemom na jugozapadnoj padini i u njemu postoji nekoliko građevina čija namena nije utvrđena. Bedemi ovog dela grada Zvečana ojačani su masivnim kulama, a na krajnjem zapadnom kraju se nalazio glavni ulaz u utvrđenje.
Danas je grad pod zaštitom R. Srbije –
U severnom delu Zvečana je pronađen podžemni lagum koji se spustao do izvora u podnožju brda na kome je grad Zvečan podignut, a otkriveni su ostaci jednog potencijalnog izlaza iz podžemnih podruma.
Danas je Zvečanski Grad većinom u ruševinama, ali se na osnovu nekoliko kula koje su opstale i ostataka bedema na vrhu usamljene uzvišice i dalje može naslutiti njegova nekadašnja impozantnost. Zvečanska tvrđava je 1990. godine proglašena Spomenikom kulture od izuzetnog značaja i pod zaštitom je Republike Srbije. Zvečanska tvrđava je jedno od najstarijih utvrđenja na Balkanu.
