Kada su “krdžalije” 1805. godine pošle iz Beograda na Vidin, zaustavljene su u Kuliču, koji se pominje 1813. i 1815. godine u Drugom srpskom ustanku.
Grad Kulič ili Moravište značajan je zbog toga što se spominje zajedno s Beogradom, u predlogu o zabrani rušenja i razaranja starih srpskih gradova, odnosno njihovih razvalina, koji je tadašnji ministar za prosvetu Jovan St. Popović 13. decembra 1843. godine podneo ministarskom Savetu.
Popović u svom predlogu konstatuje, da se razvaline svuda ne “uvažavaju” već da se često ruše i utamanjuju nerazumno, kao naprimer Kulič ili Moravište kod Smedereva. Ovaj predlog ima naročit značaj, jer je na osnovu njega vrhovna državna vlast donela najstariji akt u kneževini Srbiji na osnovu Ustava, po svim administrativno-pravnim i upravnim propisima.
Smederevo – Kulič-grad, tvrđava podignuta u vreme Rimskog carstva, zaštićena kao nepokretno kulturno dobro, zarasla je u korov i šumu i niko je ne održava. Iako bi zbog burne istorije, koja se proteže od borbe za tron Rimskog carstva, pa sve do Drugog svetskog rata, mogla da bude prijemčiva za turiste, ali i za arheologe, do nje ne samo da je teško doći, već se od svojevrsne „prašume“ koja je okružuje gotovo i ne vidi.
Gde se nalazi?
Kulič-grad nalazi se na desetak kilometara od Smedereva, na ušću Morave u Dunav, a za njega ne znaju čak ni mnogi meštani susednih sela Kulič i Šalinac. Kako navode istorijski izvori, utvrđenje je nastalo u doba Rimljana, najverovatnije kada se tu nalazio Limes, sistem utvrda koje su čuvale granice carstva. Za to nema pisanih dokaza, ali pouzdani su podaci da je tvrđava obnovljena u doba Justinijana početkom šestog veka, u ranovizantijskom dobu.
Na ušću Morave sukobili su se i pretendenti na rimski presto Dioklecijan i Karin 285. godine, a prvi je izvojevao pobedu. Istoričari i arheolozi pretpostavljaju da je sukob bio većih razmera i da su u okolini tvrđave ostali brojni arheološki artefakti. Oko utvrde, osim Dunava i Morave, bio je i sistem kanala koji su od ove pogranične postaje činili neosvojivo ostrvo. Ovakvu stratešku poziciju nisu propustili da iskoriste ni naredni vladaoci, pa se pouzdano zna da je utvrđenje bilo u funkciji i u doba despota Đurđa.
I Zmaj Ognjeni Vuk je tu bio u pokušaju da povrati ovaj deo Srbije od Turaka. Oni su pak ubrzo po zauzimanju Smedereva stigli i do Kuliča. Kasnije su Turci prilagodili bedeme topovima kada su ušli u naoružanje njihove vojske. Poslednji put je utvrđenje vojsku videlo za vreme Drugog svetskog rata, kada su Nemci napravili bunkere koji su još relativno dobro očuvani – kaže za Blic Dejan Radovanović iz Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
U blizini Kulič-grada tokom 20. veka bilo je seosko groblje, o čemu svedoče još vidni nadgrobni spomenici. Meštani pamte priču o nadrealnim prizorima sahrana u čamcima. Ožalošćeni su preko izlivene Morave kovčege sa pokojnicima prevozili do groblja na uzvisini pored nekadašnjeg utvrđenja.
Danas je potpuno utonuo u šumu –
Arheološki lokalitet Kulič ili Moravište ima osnovu u obliku šestougaonika, čije su strane na sredini ojačane kulama. Oko prirodnog uzvišenja na kome leži grad, visine od oko 5 metara, nalazi se sada “suvi rov” koji je nekada bio ispunjen vodom iz Dunava i Morave. Na južnoj strani ovog šestouganog utvrđenja na kome leži grad, nalazio se glavni ulaz, a prema zapadu bio je uži pešački prolaz.
Stari grad Kulič ili Moravište danas je spolja sav utonuo u šumu. Čini se da ima oblik amfiteatra, jer je dno niže u odnosu na obimne zidove, a strane su zakošene, pošto su pokrivene kamenom i šutom. U jugozapadnom delu nekadašnjeg grada nalazi se novo selo Kulič.
Srpska istorija, Blic
