Juhor, gotovo zaboravljena, misteriozna planina, neizmerne lepote, nalazi se na samo 162 km od Beograda, između Velike Morave na istoku i Levča na zapadu, Temnića na jugu i Belice na severu. Do nje se dolazi autoputem Beograd-Niš, a sa nje puca pogled na celo srednje Pomoravlje.
Prostire se na teritorijama nekoliko opština – Paraćin, Varvarin, Rekovac, Ćuprija i Jagodina. Visoka tek 776 m, spada u rodopske planine. Vrh Juhora zove se Veliki Vetren. U njegovom podnožju nalazi se selo Izbenica.
Iako se do vrha relativno lako dolazi, tu, osim lovaca, retko ko zalazi, jer je ovaj deo među lokalnim življem od davnina na lošem glasu. Tako se po podjuhorskim selima vekovima prenosi legenda o 14 pustahija koji se sa maglom spuštaju na konjima iz svog prebivališta na vrhu planine, da kradu tek stasale devojke.
Više sela Izbenica na Juhoru je Devojačka stena, kamen nešto viši od 20m o kome se u našem narodu mnogo pripoveda od davnina…
Naime, Turci su dotle doterali neku srpsku devojku goneći je čak od Stalaća. Ona prepliva Moravu i dođe dovde ali, došavši na rub, nemajući kud i ne želeći da se preda, skoči u bezdan. Na kamenu dletom urezan je natpis: „Poštenoj i junačkoj srpskoj devojci ovaj spomen podiže – Bog“.
Moguće je stoga da ni druidska pećina ni ostaci keltskog utvrđenja koji se na Juhoru nalaze još ne bi bili otkriveni da se jednog novembarskog dana 1998, na Velikom Vetrenu, nisu ukrstili putevi lovaca i jedne lisice.
Bežeći pred lovačkim psima, ta lisica se zavukla u svoju jazbinu, pa su lovci doveli psa jamara da je istera. Na kraju, kada su došli do plena, ustanovili su da je lisica stradala jer se uplela u nekakvu gvožđuriju, a u čeljustima su joj pronašli parče keramike. Proširili su jamu i izvadili iz nje nekoliko gvozdenih predmeta, među kojima su bile konjske žvale, koplja i razni ukrasni predmeti.
Ovi predmeti potiču iz ostave jedne konjičke jedinice, pohranjene u podgrađu keltskog utvrđenja tipa opidum iz 1. veka pre naše ere. Opidumi su u 2. i 1. veku pre naše ere bili najznačajniji tip keltskog naselja, i nisu bili samo vojna utvrđenja, nego i ekonomska središta. Do tada, mnogi istaknuti keltolozi smatrali su da toliko velika naselja ne treba očekivati južno od Save i Dunava. Posebno je bilo zanimljivo to što je u ostavi, među nekoliko stotina raznih predmeta, pronađeno tačno po 14 konjskih žvala i kopalja, koliko je bilo i pustahija iz legende.
Život na planini, prema saznanjima arheologa, bujao je još od osmog veka pre naše ere. Brojni ostaci naselja na uzvišenjima pored reke pripadali su juhor izbenica Tribalima, jednom od najmoćnijih naroda na Balkanu. Onda je usledio prodor Kelta sa zapada, pa je posle njihovog poraza u Grčkoj veliki broj preživelih u povratku nastanio ove prostore.
Na Velikom Vetrenu, najvišem vrhu planine Juhor, nalazi se Druidska pećina – jedina takva građevina u jugoistočnoj i najvećem delu srednje Evrope. Otkrivena je 1999. godine, nedugo nakon što su u blizini tog mesta pronađeni ostaci keltskog utvrđenja iz 1. veka pre naše ere. Iako se prvobitno pretpostavljalo da je reč o sakralnom objektu, odnosno grobnici ili hramu, tek pre par godina je utvrđeno u koje svrhe je pećina zapravo korišćena, otkriva profesor doktor Milorad Stojić iz Arheološkog instituta u Beogradu, koji je za njega najzaslužniji.
U njoj su pronađeni mnogi predmeti – jedna ukrašena posuda i gvozdeno koplje pronađeni su prvi. Stojić napominje da je ovo najjužnija poznata druidska pećina u kojoj je uopštee ikada nađen bilo kakav predmet. On kaže da je druid koji ju je koristio najverovatnije boravio u utvrđenju, a u pećinu je odlazio radi upražnjvanja kulta.
Druidi su u keltskom društvu pripadali upravljačkom staležu i obavljali dužnosti sveštenika, učitelja, sudije i iscelitelja. Gaj Julije Cezar o njima kaže da su bili oslobođeni vojske i da nisu plaćali porez, te da su se mnogi od njih posvetili nauci. U izučavanjima su provodili i po 20 godina, a sve su učili napamet, jer ništa nisu smeli da pišu. Druidska učenja su bila tajna, a obučavanje je sprovođeno u pećinama i šumama.
Tajanstveni keltski grad na Velikom Vetrenu, deo svetske baštine, kod nas je zaboravljen. Za svetsku nauku o Keltima, srpski lokalitet jedan je od najvažnijih na svetu. U srpskoj nauci i turističkoj ponudi on je zaboravljen, gurnut u zapećak i neistražen.
Naselja na Velikom Vetrenu postoje još od sredine petog milenijuma, a velika keltska tvrđava sagrađena je u drugom veku pre Hrista. U njenom najnižem delu bila je nekropola sa svetilištima, iznad nje podgrađe s palisadama, a na vrhu Juhora nalazilo se utvrđenje zaštićeno ogromnim kamenim blokovima. Nalazi alata i topionica otkrivaju da se ovde nalazio i snažan rudarsko-metalurški i privredni centar.
Posle odlaska Kelta, u zidine su se uselili rimski legionari, zatim Vizantinci, Srbi, Turci, povremeno Austrijanci i tako sve do 18. veka. U 20. veku Veliki Vetren je ponovo u dva navrata bio srpska tvrđava: 1915. srpska artiljerija je sa ovog planinskog vrha branila povlačenje civila i vojnika dolinom Morave.
I dan danas za vrh Juhora vezuje se jedna nerazjašnjena misterija – zašto i po vedrom nebu o ostatke tvrđave udaraju gromovi, kako kažu meštani sela u podnožju planine. Arheolozi pretpostavljaju da bi razlog mogao ležati u brojnim ostacima keltskih topionica i metalnih predmeta koji privlače munje.
Izvor: izbenica.com, rts
