Sveti Jovan Krstitelj, u narodu je poznat i kao Preteča, sin je je vrejskog sveštenika Zaharija. krstio je Isusa i proglasio ga za mesiju. Godine 2. ili 29. odsečena mu je glava na zahtev Iroda, judejskog cara.
U narodnoj srpskoj epskoj i proznoj tradiciji Sveti Jovan Krstitelj široko je zastupljen. Njegova funkcija u narodnoj tradiciji najčešće je vazana za ulogu kumstva i bratimstva.
U epskim pesmama često se priziva uz Boga:
“Ja se bojim Boga i Jovana”, kaže Marko Kraljević pred polazak u borbu sa Arapinom.
Marka Kraljevića, takođe, Turkinja devojka bratimi Jovanom Krstiteljem, dajući svecu i opštenacionalni značaj, Marku veću odgovornost, a sebi sigurnost:
“Bogom brate, Kraljeviću Marko,
Bratimim te Bogom istinijem,
i kumim te bogom istinijem,
i vašim svetijem Jovanom”
Posebno je interesantna pesma iz Vukove zbirke “Car Duklijan i Jovan krstitelj”.
U pesmi se obrađuje uvek aktuelna tema o sukobu satane i božjeg izaslanika oko svetlosnog simbola. Kako naučnici tumače, ova pesma spada u internacionalni ciklus o dualističkom stvaranju sveta.
Narodni pevač, iako obojici daje viteške osobine, Jovana Krstitelja predstavlja u duhu kalendarskih poklapalja, te mu dozvoljava da zaledi more.
Car Duklijan i Sveti Jovan
Vino piju do dva pobratima
Na pržinu nakraj mora slana,
Jedno jeste care Duklijane,
A drugo je Krstitelj Jovane.
Pošto su se napojili vina,
No da reče Krstitelj Jovane:
“Hodi, pobro, da se posigramo,
“Ti korunom, a ja ću jabukom.”
Pa skočiše, te se posigraše:
Sveti Jovan otisnu jabuku,
Ona pade moru u dubine,
Tople su ga suze propanule,
No mu care riječ progovara:
“A ne plači, dragi pobratime!
“Ne moj mene ugrabit’ korunu,
“Ja ću tebe izvadit’ jabuku.”
Jovan mu se Bogom kunijaše,
A da mu je ugrabiti ne će.
Tade care u more upliva,
A poleće Jovan na nebesa,
Pred Gospodom te je izlazio,
Pa je pred njim riječ govorio:
“Bože vječni i presveti oče!
“Hoću li se tobom zaklet’ krivo
“Hoću l’ caru ugrabit’ korunu?”
Gospod njemu riječ govorio:
“O Jovane, moja vjerna slugo!
“Zakuni se mnome triput krivo,
“Teke ne moj mojijem imenom.”
Sveti Jovan sleće na pržinu.
Tade care iz mora izide,
I iznese u zube jabuku;
Pa su opet igru zametnuli:
Sveti Jovan otisnu jabuku,
Opet pade moru u dubine,
A Jovana suze propanule,
No mu zbori care Duklijane:
“A ne boj se, mio pobratime!
“Ne moj mene ti ukrast’ korunu,
“Ja ću tebe izvadit’ jabuku.”
Jovan mu se Bogom kunijaše,
Kune mu se Bogom po tri puta,
A da mu je ugrabiti ne će.
Car korunu vrže pod kapicu,
Kod nje stavi tacu zloglasnicu,
Pa u sinje more uronio.
Sveti Jovan more zaledio,
On zaledi dvanaes ledovah,
Pa ugrabi od zlata korunu,
I poleće k nebu u visine,
A zakrkta tica zloglasnica,
U dno mora care opazio,
Pa se zagna moru iz dubine,
Tri je leda glavom prolomio,
Pa se natrag opet povratio,
I na glavu kami dofatio,
Mali kami od hiljade okah,
I prolomi dvanaes ledovah,
Pa je svoja rasklopio krila,
Za Jovanom u poćeru pođe,
Dostiže ga na nebeska vrata,
Za desnu ga nogu ufatio,
Što dofati, ono i okide.
Suzan Jovan pred Gospodom dođe,
Sjajno sunce* na nebo donese,
I Bogu se Jovan požalio,
Kako ga je care nagrdio.
Gospod mu je tade govorio:
“A ne boj se, moja vjerna slugo!
“Svakome ću tako učiniti.”
To je bilo, a Bogu za slavu.
(*Sjajno sunce odnosi se na krunu)
Takođe, u narodu su poznate i jovanjske pesme, zimske obredne pesme vezane za crkveni praznik. Iako su hristijanizovane, one su u osnovi sačuvale elemente magijske poezije. Najčešće su posvećene samom svecu, a po načinu izvođenja i sadržaju podsećaju na koledarske i božićne pesme.
Evo jednog primera:
“Ej, ubavi sam sveti Jovane,
na Jovanu zelena dolama,
na dolami od svile džepovi,
a na glavi kapa samurlija,
a na kapi svilena kitica,
a na kiti dva žuta dukata”
Autor: Opanak (S.V.)
