Stogodišnjica smrti Gavrila Principa: Teza da je umro od tuberkuloze samo je još jedna u nizu lažnih informacija

Pre tačno jednog veka na današnji dan 28. aprila 1918. godine umro je Gavrilo Princip, srpski heroj i revolucionar, član Mlade Bosne koji je na Vidovdan 1914. godine u Sarajevu izvršio atentat na austrijskog nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju. Atentat u Sarajevu poslužio je kao povod za izbijanje Prvog svetskog rata.

Nakon počinjenog atentata, Gavrilo Princip je osuđen na 20 godina robije, pošto je bio suviše mlad za smrtnu kaznu (rođen je 25. jula 1894. u selu Obljaj, dakle imao je nepunih 20 godina). Najpre je kaznu služio u Sarajevu, a zatim i u češkom Terezinu, gde je i umro. Poslednje godine svog života Gavrilo Princip proveo je u najgorim mogućim mukama.

Bačen je u mračnu i hladnu tamnicu kazamata Terezin koji se nalazi između Praga i Drezdena. Bio je odvojen od ostalih. Nije imao nikakvog dodira sa bilo kojim drugim logorašima. Imao je poseban ulaz u svoju ćeliju. Okovali su ga, izgladnjivali, zabadali mu eksere u telo, pustili pacove da ga grizu… Postoje i tvrdnje da su mu vezali ruke za zid, a na kraju mu ih i odsekli. Navodi se da su za našeg heroja imali posebno bure koje je bilo puno ogromnih eksera i bodlji. Bili su zakucani sa unutrašnje strane. Priča se da bi ubacili Gavrila unutra i kotrljali ga do iznemoglosti.

Ovo zversko i neljudsko mučenje dovelo je Gavrila do toga da spadne samo na 30 kilograma i da, navodno, umre od “tuberkuloze”, a ne od mučenja koje je trpeo. Na zidu ćelije u Terezinu Princip je napisao: „Naše će sene lutati po Beču, hodati po dvoru, plašiti gospodu…“.
U znak sećanja na noć uoči atentata kada su se vidovdanski heroji zakleli na grobu „mladobosanca“ Bogdana Žerajića da će oni ostvariti njegovo započeto delo, Gavrilo je urezao stihove na zatvorskoj limenoj porciji: „Tromo se vreme vuče, i ničeg novog nema, danas sve kao juče, sutra se isto sprema. Pravo je rekao Žerajić, taj srpski soko sivi – Ko hoće da živi nek mre, ko hoće da mre nek živi“.

U unutrašnjosti ćelije smeštene u tvrđavi Terezin, danas samo u zid ugrađeni okovi za koje je Gavrilo Princip bio svezan, svedoče o njegovoj mučeničkoj smrti. Na zidu ispred ćelije ugrađena je skromna ploča sa imenom zatvorenika, glavnog aktera sarajevskog atentata, koji je poslužio vladajućoj monarhiji da ultimatumom Srbiji započne jedan od najkrvavijih ratova u svetskoj istoriji.
Mladi revolucionar je sahranjen noću u neobeleženom grobu na mesnom katoličkom groblju. Sahranila su ga četvorica austrougarskih vojnika, koji su dali zavet da će ćutati o tome gde je grob. Međutim, jedan od njih, Čeh František Lebl je posle rata stavio češku zastavu na grob. Posmrtni ostaci „vidovdanskih junaka“ nakon Prvog svetskog rata, 7. jula 1920. godine preneseni su i sahranjeni u zajedničkoj grobnici u Sarajevu. Tek 1939. godine njihove kosti bile konačno položene u kapeli „Vidovdanskih heroja“ na pravoslavnom groblju, na Koševu, gde se i danas nalaze.

Auto, Gavrilov pištolj i okrvavljena uniforma Franca Ferdinanda nalaze se u Vojnoistorijskom muzeju u Beču. Metak koji je ubio Ferdinanda izložen je u češkom gradu Konopište.