Primere pisanja sa desna na levo i bustrasedonskog pisanja nalazimo u Rabošu, jedinstvenom sačuvanom slovenskom kalendaru i računskoj knjizi sa znakovima i crtežima („crtama i rezama“) urezanim u drvetu različite debljine i oblika.
Još je Crnorizac Hrabar (H vek) navodio razliku između dva načina pisanja kod Slovena: prvom, kojeg je nazivao pisanje „čertami i rezami“ i drugom kojeg je podvodio pod naziv „pisanje tuđinskim pismom“, bilo da se radi o grčkom ili latinskom pismu.
Reč „raboš“ ima više značenja:
1. urez, rez (kao u njemačkom das Kerbholz, kerben – staviti na raboš),
2. zarez kao znak (npr. na uvu svinje),
3. račun,
4. pamet.
Drugi nazivi za raboš su rabuš, rovaš, revaš, rvaš, rovka riza, zariza, roska, rozga, rozaljka (Srbija, Dalmacija, Bosna i Hercegovina), četula. (Bugarska), robus (Istočna Srbija).
Rozaljkom se naziva izrađeno drvce kojima se služe čobani, zbog toga što je rozano, odnosno ispisano. Rozaljka može biti i molitveni raboš po kojem starci i starice prebiru molitve. „Malene raboše nosili su ljudi u ruci, držali u džepu, za pasom, u torbaku, u njedrima itd., a velikim štapom bi se štapali.“
Sistem raboša
Na rabošu su se znaci rezali s desna na levo, odnosno počinjalo se sa vrha raboša, pa se išlo ka ruci koja ga drži. Sistem je bio sačinjen od sedam znakova za brojeve od 1 do 1000 i dodataka: tačke, prave i kose linije i krsta, koji su mogli biti neizrezani i izrezani.
Tačka je označavala broj jedan (.=1),
Pravo podrezana a neizrezana crta označavala je broj 5 (I=5).
Pravo podrezana i izrezana crta označavala je broj 10 (I=10)
Koso podrezana i neizrezana crta označavala je broj 50 (/=50)
Koso podrezana i izrezana crta označavala je broj 100 (/=100)
Podrezan a neizrezan krst označavao je broj 500
Podrezan a izrezan krst označavao je broj 1000
Drevni kalendar
Raboš je bio prvi pisani kalendar koji je služio za beleženje važnih pojava i događaja u godišnjem solarno-lunarnom kalendarskom ciklusu (ravnodnevice, dugodnevice, kratkodnevice, različiti praznici). Zbog svoje velike praktičnosti raboš je bio široko rasprostranjen i u narodu koristio do skorašnjih vremena. a je bio sve do početka dvadesetog veka. Raboš se nameštao prvog uštapa (punog meseca) posle kratkodnevice.
Raboš koji je imao ulogu kalendara, odnosno služio za računanje vremena sastojao se od jedne duže deblje gredice sa četiri brida pravilno podeljena na tri dela – oni su predstavljali mesece u godini. Po ivicama i stranicama urezivane su oznake za dane; one jednostavne označavale su obične dane, a posebne oznake označavale su bitne praznike. Drveni kalendari bili su deo opreme balkanskih čobana, koji su duže vreme u godini boravili sa stokom na planinskim pašnjacima.
Kalendari su se čitali bustrafedonski, prvi red s desna na levo, drugi s leva na desno, treći s desna na levo itd. Ovo pismo je dokaz kulturnog i istorijskog razvoja Slovena, nezavisno od vizantijsko-rimskog uticaja.
Računanje na Raboš
Jedna od uloga raboša bila je da pomaže pamćenju brojeva, prilikom novčanih ili nekih drugih dogovora. Ispisivan je na drvetu i korićen za sporazumevanje, a u smislu drvene daščice zabeležen je i deminutivni naziv rovašica (tessercula, tessera)
Osim što su bili narodni način za računanje vremena, raboši su korišteni i kao sredstvo za utvrđivanja dugova („računanje na raboš“), odnosno, bili su dnevna računska knjiga u kojoj su se beležila sva primanja i izdavanja u toku dana.
Dve drvene pločice, jedna za poverioca, a druga za dužnika, zarezivale su se tako da predstavljaju dopunu jedna drugoj. Kada bi dug bio izmiren, pločice su uništavane. Kalendari su se čitali bustrafedonski, prvi red s desna na levo, drugi s leva na desno, treći s desna na levo itd. Ovo pismo je dokaz kulturnog i istorijskog razvoja Slovena, nezavisno od vizantijsko-rimskog uticaja.
Iako je ovu primarnu ulogu raboša zamenio trgovački blok i danas se često čuju osvetničke uzrečice „Metnuću te na raboš!“ i „Zapisaću te na raboš!“ u značenju „Dobro sam te pribeležio!“ ili „Dobro ću ti upamtiti!“
Dalibor Drekić/Rasen.rs
