Jedina srpska institucija, čije je delovanje kontinuirano od vremena kada je nastala pa do danas je manastir Hilandar. Iako se to delovanje menjalo i prilagođavalo vremenima, ono nikada nije prestajalo.
Nakon što se odrekao vlasti i zamonašio, Stefan Nemanja je otišao na Svetu Goru da se u monaškom životu pridruži svome sinu Savi. Rezultat tog njihovog združivanja na Svetoj Gori bio je manastir Hilandar. Otac i sin su zahvaljujući svojim vezama na vizantijskom carskom dvoru postigli da manastir Hilandar dobije potpunu autonomiju, potvrđenu carskom poveljom.
Manastir je bio ne samo središte duhovnog života srednjevekovne Srbije, već i važan posrednik i predstavnik u odnosima Srbije i Vizantije. Slobodan i bogat Hilandar je bio najbolje diplomatsko prestavništvo Srbije u Vizantiji. Takođe, Hilandar je bio centar svih oblasti kulturnog delovanja. Tu je nastala prva bolnica, koju je osnovao Sveti Sava. O tome koliko se tu razvijala srpska srednjevekovna medicina svedoči Hilandarski medicinski kodek, najznačajniji spomenik naše medicine u srednjem veku.
Hilandar je mesto sa najstarijom srpskom bibliotekom, koja se očuvala u kontinuitetu od skoro 900 godina. U hilandarskoj biblioteci sačuvani su neki od najznačajnijih srpskih i slovenskih rukopisa poput Miroslavljevog jevanđelja i Vukanovog jevanđelja, zatim najstarije srpsko četvorojevanđelje, najstariji srpski rukopis pisan na hartiji, najstariji slovenski spomenik pisan ćirilicom (Hilandarski listići s kraja 10. i početka 11. veka). Tu su i najstariji spomenici crkvenog prava, Hilandarski tipik i Karejski tipik. Iako su mnoge knjige iz Hilandara prenete u Srbiju i Rusiju, ovaj manastir je ostao jedan od najbogatijih riznica sa preko 1000 slovenskih rukopisa koji su nastali u periodu od 12. do 19. veka, 180 grčkih kodeksa, blizu 80 srpskih i vlaških starih štampanih knjiga i oko 30 000 novijih štampanih knjiga.
Te knjige su bez prekida skupljane još od 12. veka i stoga se smatra da je hilandarska biblioteka u pravom smislu najstarija biblioteka srpskog naroda.
Hilandar je najviše kao verska i nacionalna institucija, a zatim i kao kulturna riznica srpskog naroda, koja već 900 godina radi bez prekida bez premca u srpskoj istoriji i kulturi.
Izvor: Kulturna istorija Srba
