Esad – paša Toptani (1863-1920) je bio osmanlijski general i albanski političar s početka 20. veka. Ostao je upamćen kao veliki humanista jer je objavio poseban proglas kojim poziva Albance da pomognu srpskoj vojci.
Porodica Toptani je jedna od najstarijih albanskih feudalnih porodica i jedna od nekoliko koje su preuzele kontrolu nad delom teritorije Srpskog carstva cara Dušana posle njegove smrti 1355. godine.
U političkom životu je rano stekao reputaciju “beskrupuloznog oportuniste”. 1908. bio je poslanik u skupštini Osmanskog carstva, a među Albancima je bio poznat kao “tiranin iz Tirane”.
Srpska vojska je tokom 1912-1913 zaposela najveći deo severne i središnje Albanije, zajedno sa obalom na kojoj je najvažnija strateška tačka bila luka Drač. Na osvojenom području su uspostavljene civilne vlasti i albanska teritorija je de facto anektirana Srbiji.
Tokom okupacije Albanije, Esad Paša je sarađivao sa Srbijom, pristajući na izmenu priznatih granica Kneževine Albanije u korist Srbije, Crne Gore i Grčke. Esad-paša je u srpskoj vladi našao podršku za svoju ambiciju da postane albanski vladar, a Albanija na čelu sa Esad-pašom bila bi, zauzvrat, u srpskoj sferi uticaja. Naime, u previranjima nakon proglašenja nezavisnosti Albanije, krajem 1913. je upravo uz pomoć Srbije preuzeo vlast u centralnoj Albaniji, uspostavivši neku vrstu marionetske države. No, ne zadugo…
Vlada Srbije je decembra 1914 započela pripreme za vojnu intervenciju u Albaniji. Početkom 1915. pobunjenici su držali pod opsadom Esad-pašu u Draču i zahtevali od njega da objavi rat Srbiji. Uprkos upozorenjima saveznika, Nikola Pašić se odlučio na vojnu intervenciju. Početkom juna 1915. u Albaniju je poslato preko 20.000 srpskih vojnika. Oni su zauzeli Elbasan i Tiranu, središta pobune, i oslobodili opkoljenog Esad-pašu u Draču.
Esad – paša ovo Srbiji nije zaboravio, pa je tokom prvog svetskog rata bio na njenoj strani, omogućujući joj povlačenje preko Albanije. Krajem 1915. Esad pašina žandarmerija je pomagla srpskoj vojsci, obezbeđujući sigurne prolaze, smeštaj i hranu, i učestvujući u sukobima sa albanskim odredima koji su napadali srpske jedinice i izbeglice. On je izdao naredbu da se na teritoriji Albanije obavezno mora primati srpski dinar kao sredstvo plaćanja da bi omogućio srpskim vojnicima, koji su se povlačili preko Albanije, da kupe namirnice za svoje potrebe.
Albanska golgota je predstavljala najveću ratnu stragediju srpskog naroda. Od 220.000 vojnika koji su krenuli preko Albanije prema Krfu, 150.000 ih je stiglo na cilj. Srpski gubici bi bili daleko teži da Esad Paša nije ostao veran sporazumu u tim teškim trenucima.
Esad Paša je 1916. godine objavio rat Austro-Ugarskoj i Centralnim silama. Kada je Austro-Ugarska tokom 1916. okupirala veći deo centralne i severne Albanije, Toptani je pobegao iz zemlje u Italiju. Za vreme rata boravio je u Solunu i to na frontu sa oko 1.000 žandarma i pristalica. Međutim, 1917 Albanija je proglašena italijanskim protektoratom. Početkom 1918. Francuska preuzima komandu nad Esad Pašinim jedinicama. Saveznici odlučuju da prepuste kontrolu nad Albanijom Italiji. Nakon toga on sve nade za povratak vlasti polaže u Srbiju.
Pod okriljem Kraljevine SHS, Esad paša je doveo svoju delegaciji na Mirovnu konferenciju u Parizu. On je podneo memorandum o Albaniji krajem aprila 1919, kojim nastoji da ubedi Parisku mirovnu konferenciju da je on jedina legitimna vlast u Albaniji.
U Albaniji, srpska vojska je u onim oblastima iz kojih je isterala austro-ugarske trupe pomogala organizovanje Essad Pašin sledbenika. Esad Paša obavestio je pristalice da se vraća u zemlju i savetovao ih da deluju u saradnji sa Srbijom protiv Italijana. Na brzinu sazvana narodna skupština sastavljena od njegovih pristalica u Albaniji ga je proglasila za kralja.
No, dok se spremao za povratak u Albaniju, Esad Paša je ubijen u atentatu 13. juna 1920. u Parizu. Ubio ga je Avni Rustemi, politički aktivista i član albanskog parlamenta, verujući da je sarađujući sa Srbijom izdao interese albanskog naroda. Mnogi Albanci su ovaj atentat smatrali herojskim činom.
Esad-paša je sahranjen na srpskom vojničkom groblju na Tijeu u Bolonjskoj šumi, gde i dan-danas u moru krstova stoji i jedan polumesec.
