1. VINČA (okolina Beograda)
Arheološko nalazište Vinča predstavlja prvo veliko naselje koje je bilo sedište prve urbane evropske civilizacije, pa je samim tim ovo jedno od najznačajnijih arheoloških lokaliteta u Evropi. Nalazi se na 11 km od Beograda u selu Vinča. Na ovom mestu su pronađeni i najstariji ostaci velikog praistorijskog naselja koje datira još iz vremena neolita, tj. mlađeg kamenog doba. Celokupan period ovog poznog neolita naziva se Vinčanska kultura. Nju karakterišu pravougane kolibe od drveta, blata i slame, crna ili siva kreamika sa ugraviranim ukrasima, figure ljudskog oblika crvene boje koje sve datiraju iz perioda oko 5500- 4500. godine pre nove ere.
2. VIMINACIJUM (Stari Kostolac)
Sledeće veliko arheološko nalazište je rimski vojni logor, a kasnije i grad Viminacijum. On se nalazi u blizini Sarog Kostolca. Grad je nastao 1. veku nove ere, a smatra se da je jedno određeno vreme bio glavni grad rimske provicije Gornje Mezije. Smatra se da je ovo bio veoma razvijen grad i da je imao oko 48 000 stanovnika, a sam logor je imao čak 6000 vojnika. Nakon navale Huna i Avara ceo grad je bio uništen 441. godine, a zatim bio obnovljen kao vojno utvrđenje za vreme cara Justinijana I. Na ovom lokalitetu je pronađeno više grobnica sa freskama, terme, zanatske radionicem peći za pečenja opeke…
3. TVRĐAVA DIANA (okolina Kladova)
Ovo arheološko nalazište od izuzetnog značaja predstavlja stari utvrđeni rimski grad koji se nalazi takođe na obali Dunava kod Đerdapa I, a koji je podignut kao baza za Dačke ratove, u I veku za vreme vladavine cara Trajana. Tokom burne istorije više puta je razarana i obnavljana pod naletom Varvara, da bi konačno bila uništena 596. godine prilikom Slovensko – avarskog probijanja na Balkansko poluostrvo.
4. GAMZIGRAD, ROMULIJANA (okolina Zaječara)
Ponovo putem istoka Srbije, dolaskom u Zaječar, možete posetiti arheološko nalazište antičke rimske carske palate – Felix Romuliana, koja nikada nije završena za cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija, a koju je Justinijan u VI veku obnovio i upotrebio kao pograničnu tvrđavu.
5. CARIČIN GRAD, JUSTINIANA PRIMA
Ovo je jedan od najznačajnijih vizantijskih gradova na Balkanu, koji je bio važan crkveni, administrativni i vojni centar i sedište novoosnovane arhiepiskopije, a koji je kao i mnoge druge u VI veku podigao pomenuti vizantijski car Justinijan I (527 – 565). Prema nekim izvorima govori se da je Justinijan I ovaj grad podigao u znak zahvalnosti kraju u kome je rođen. Grad je bio okružen bedemima i podeljen na Gornji, Srednji i Donji grad sa Akropoljem i centralnim kružnim trgom.
6. MEDIJANA
U pitanju je arheološki park u Nišu, bio je rimsko naselje i kompleks luksuznih letnjih rezidencija, koji je u takav oblik i takvu namenu prerastao iz velikog poljoprivrednog gazdinstva u sklopu antičkog rimskog grada Naisa u doba cara Konstantina Velikog.
7. SIRMIJUM
Sirmijum (lat. Sirmium) (današnja Sremska Mitrovica), bio je antički grad i jedan od četiri prestonice Rimskog carstva. Sirmijum je nikao na ušću Bosuta u Savu, na južnim obroncima Fruške gore, u 1. veku. Pretpostavlja se da su ga osnovali Iliri. Zahvaljujući reci i plovidbi, grad se brzo razvijao i rastao. Sedam vladara Rimskog carstva rođena su u Sirmijumu i njegovoj okolini: Trajan Decije,Aurelijan, Prob, Maksimijan, Hostilijan, Konstancije II i Gracijan. Grad je bio sedište provincije Donja Panonija, povremena carska rezidencija, episkopski centar i moćni logor legionara koji su branili carstvo od upada varvarskih plemena. To je bilo u periodu od 1. do 4. veka nove ere. Sirmijum je postao prestonica Rimskog carstva 1. marta 293. godine za vreme vladavine, Galerija. Grad je bio prestonica nekoliko decenija. U 4. veku pominje se kao najlepši i najbogatiji grad Ilirika. Od 4. do 6. veka napredak Sirmijuma su prekinuli, tada česti, napadi Varvara: Goti, Huni, Gepidi … Završni udarac zadali su Avari,505. godine, posle čijeg je razornog napada stanovništvo pobeglo, a grad zapaljen. U srednjem veku kada je obnovljen bio je poznat kao grad sv. Dimitrija po čemu je i dobio ime.
Arheološka istraživanja otkrila su veliki deo starog naselja. Grad je bio prostran, okružen bedemima i rovovima unutar kojih se nalazila carska palata. Istraživanja sprovedena od sredine 20. veka otkrila su delove hipodroma, više luksuznih kuća i vila ukrašenih freskama i mozaicima. Vidljivi su ostaci javnih kupatila, nekropole, horeuma, trgovačih i zanatskih centara. Danas se antički ostaci nalaze ispod savremenog grada i samo su delimično prezentovani, koliko to dopušta prostor arheoloških iskopina, koje se nalaze između zgrada. Freske i skulpture koje su pronađene na 74 lokaliteta u Sirmijumu, dokazuju da su ih radili prvorazredni umetnici i dekorateri.
8. SINGIDUNUM
Singidunum je bio antički rimski grad, kog su u 3. veku prvo naselili Skordici, a kasnije su ga utvrdili Rimljani. Tu je rođen budući rimski car Jovijan. Tokom 5. i 6. veka naizmenično su ga osvajali Huni, Sarmati, Goti, Vizantijci i Avari. Oko 630. godine grad osvajaju Slovenska plemena, 876. godine grad se prvi put pominje pod imenom Beograd. Kaže se da je ovaj grad rušen i obnavljan oo 38 puta. na mestu Singidunuma danas se nalazi glavni grad Srbije, Beograd.
9.TAURUNUM
Arheološko nalazište Taurum je bilo rimsko naselje u provinciji Donja Panonija koje se nalazilo na prostoru današnjeg Zemuna ili tačnije na Gardoškom bregu. Obuhvatalo je tvrđavu, civilno naselje i nekropolu. Razvilo se u 1. veku na starom keltskom utvrđenju i trajalo je do 4. veka. Od ostatka materijalne kulture otkriveni su ostaci fortifikacije, grobne arhitekture, epigrafski spomenici, reljefi, ostave novca…
Izvor: Beleške
