Prvi tipograf, prvi litograf, prvi fotograf – su epiteti kojima se označava suština jedne od najintrigantnijih umetničkih ličnosti srpske moderne istorije. Kao akademski obrazovan umetnik, vrstan litograf i talentovan fotograf Anastas Jovanović je okom svog objektiva u bečkom ateljeu od 1846. do 1858. zabeležio sve viđene ličnosti svoga doba: kneza Mihaila, kneginju Juliju, Vuka Karadžića, vladiku Njegoša, kneza Danila, kneginju Persidu Karađorđević, Kleopatru Karađorđević, patrijarha Rajačića, mitropolita Petra Jovanovića, Tomu Vučića Perišića, Iliju Garašanina, Kapetan Mišu Anastasijevića, Uzun Mirka, Milicu Stojadinović Srpkinju, Branka Radičevića, Ljubu Nenadovića, Đuru Daničića, Dimitrija Avramovića, Jeremiju Stanojevića, Demetra Tirku, barona Sinu i mnoge druge, nakon čega je njihove likove ovekovečio u novom i veoma cenjenom mediju litografije. Ova izuzetna galerija portreta i autoportreta realizovanih kroz medijume fotografije i litografije obezbedila je Anastasu Jovanoviću istaknuto mesto u istoriji srpske umetnosti 19. veka i slavu prvog srpskog fotografa i litografa.
Anastas Jovanović (1817, Vrace, državna teritorija Turske carevine, a današnja Bugarska – 1899, Beograd) bio je prvi srpski litograf i jedan od pionira svetske fotografije. Svestrana ličnost, entuzijasta, odan Obrenovićima, bio je i vlasnik treće proizvedene Fojgtlenderove kamere.
Po preporuci kneza Miloša, posle uspešno izrezanih slova za prvi srpski bukvar, Anastas je 1838. otišao u Beč Teodoru Tirki, čiji je sin Demetar vodio finansijske poslove kneza Mihaila.
Ovaj mu je bio od neprocenjive pomoći pri prvim koracima u Beču. Našao mu je stan, upisao ga u grčku školu da dopuni svoje osnovno obrazovanje, a zatim 1838. godine u školu crtanja pri Akademiji kod profesora Gzelhofera. Prijemčiv za novine, Anastas je odmah otišao kod Johana Štadlera da uči i litografiju. U Beču će, međutim, videti i prve dagerotipije koje je caru Ferdinandu na poklon poslao Luj Dager, izložene u Akademiji Sv. Ane.
Pošto je bečki profesor Jozef Pecval pronašao sočivo za fotoaparat, a optičar Fridrih Fojgtlender ga izradio i u ugradio u kameru, Anastas je uz pomoć prijatelja uspeo da je kupi za sto forinti (zapisao je u “Autobiograiji” uz reči “u celom slavenskom svetu ja sam prvi koji sam počeo da se zanimam fotografijom”).
Za njegov dalji rad bitno je i prijateljstvo s knezom Milošem, koji je posle povlačenja s vlasti došao u Beč gde mu je Anastas bio od pomoći. Pošto su 1842. Obrenovići zbačeni s prestola i mladi knez Mihailo se pridružio ocu u izgnanstvu, Anastas je kao pristalica vladarske porodice ostao bez stipendije. Zahvaljujući bečkim prijateljima on je ipak nastavio studije.
Po završetku studija 1846. Anastas počinje da priprema izdavanje dela “Spomenici Srbski”, ženi se, dobija sina Kostu (Konstantin Jovanović projektovao je, između ostalog, zgradu Narodne banke u Beogradu i Narodno sobranje u Sofiji), radi na svom povratku u Srbiju, koji mu Aleksandar Karađorđević konačno (1850) i odobrava.
U skladu s romantičarskim shvatanjima epohe i rastom i razvojem nacionalnih ideja tokom 19. veka Jovanović je izveo niz litografisanih vizuelnih predstava istorijskih događaja i ličnosti u funkciji popularizacije srpske istorije i nacije među kojima su najpoznatiji Spomenici Srbski i Srbi oko guslara.
S ponovnim dolaskom na vlast dinastije Obrenović, posle Svetoandrejske skupštine 1858, Anastas biva naimenovan za upravitelja dvora kneza Mihaila. Zbog obaveza, međutim, prestaje da slika i crta, kao i da se zanima za litografiju, ali svoju veliku ljubav – fotografiju – ne napušta.
Posle ubistva kneza Mihaila 1868, duboko potresen povlači se s mesta upravitelja dvora, mimo volje kneza Milana, i nastavlja da živi povučeno, da se druži s prijateljima: Markom Stojanovićem, viceguvernerom Narodne banke, koga uvodi u čaroban svet fotografije, slikarom Stevom Todorovićem, piscem Milovanom Glišićem…
Posle smrti prve žene u Beču, oženio se 1868. u Beogradu Austrijankom Marijom Štenc s kojom je imao dvoje dece, sina Jovana (postao je hemičar) i kći Katarinu. Njegova kćerka Katarina Jovanović prevela je na nemački jezik Njegoševa dela „Gorski vijenac” i „Luču mikrokozmu”, pesme Kosovskog ciklusa i „Antologiju jugoslovenske književnosti” koju je sama napisala.
Anastas Jovanović je umro u osvit 20. veka u svojoj kući u Kosovskoj 25, u Beogradu, okružen svojom decom.
Među portretima po kojima se spominje (nedovoljno) kao pionir svetske fotografije, jer ih je snimao skoro dve decenije pre francuskog fotografa Feliksa Nadara, ističu se Vukov, Njegošev, Hajduk Veljkov, Milice Stojadinović Srpkinje, patrijarha Rajačića, kapetana Miše i, najlepši, kneza Mihaila i knjeginje Julije. Anastasova serija fotografija o proslavi 50 godina Takovskog ustanka, 1865, smatra se prvom srpskom foto-reportažom!
Izvori: Blic, Presstiž
Preuzeto sa: Rasen
