Bio je naseljen još u praistoriji. Sloveni su u VII veku na njegovom tlu osnovali svoju prvu državu. Prvi put se pominje kao selo Voinci 1381. godine u povelji darovnici kneza Lazara, iz austrijskih spisa iz 1783. godine zabeležen je kao selo Vojnik, sve dok ga kralj Milan Obrenović Ukazom iz 1882. nije proglasio za varošicu u znak sećanja na despota Stefana Lazarevića…
U okolini nekadašnjeg sela Voinci, a današnjeg grada Despotovca, u srcu Gornje Resave pronađeni su najstariji ostaci ljudskih naseobina ovog kraja. Na području Resave, iz perioda neolita, otkrivena su veća naselja u Medveđi, Milivi i Strmostenu. Arheološki materijal otkriven na ovoj teritoriji je raznovrstan, pa su tako delovi zemljanih sudova pronađeni u velikoj pećini kod Strmostena, a kameni čekić u Radoševoj pećini.
Najposećenija i najlepša srpska pećina – Resavska lepotica očaraće svakog ko kroči u njeno predvorje
Resavska pećina je bila naseljena još u praistoriji, a Gornju Resavu naseljavala su i tračka plemena Tribali i Mezi, a u Rimskom carstvu bila je deo rimske provincije Mezije. Rimljani su bili poznati rudari, ali i ljubitelji toplih i mineralnih voda kojih ovde ima.
U VII veku dolaze Sloveni koji su ovde osnovali svoju državu, a njihovo doseljavanje dovelo je do najveće promene etničkog sastava. Žarište duhovnosti i kulture, Resava postaje posle Kosovskog boja (1389. godine), kada je centar srpske države bio pomeren u moravsku Srbiju. Kultura u moravskoj Srbiji u ovom periodu cveta, a nastaje i niz zadužbina od kojih je manastir Resava (Manasija) najveća i najznačajnija.
Kao selo Voinci (Vojnik), Despotovac se prvi put pominje 1381. godine, u povelji darovnici kneza Lazara i, poput drugih resavskih sela, bilo je naseljavano i raseljavano za vreme Turske vladavine.
Iz austrijskih spisa, iz 1783. godine, saznajemo da Vojnik (Despotovac) ima 30 hrišćanskih kuća, a Resava je nakon oslobođenja od Turaka bila jedan od dva sreza Ćuprijskog okruga, sa centrom u Paraćinu i Svilajncu. U više navrata pokretano je pitanje stvaranja trećeg sreza u ćuprijskom okrugu, jer je sreski centar Svilajnac bio udaljen stanovnicima Gornje Resave, te će se oko ovog pitanja razviti borba između manastira Manasije sa selom Vojnik, sa jedne, kao i sela Velikog Popovića, sa druge strane.
Kralj Milan Obrenović je 1882. godine doneo odluku da se selo Vojnik, u znak sećanja na despota Stefana Lazarevića, koji je tu od 1407. do 1418. podigao Manasiju, ubuduće zove Despotovac. Ovim ukazom Despotovac je proglašen i za varošicu, pa je tako ćuprijski okrug dobio tri sreza i sreska centra – Svilajnac, Paraćin i Despotovac. Nakon ukaza i dobijanja statusa varošice i sreskog centra, Despotovac se intenzivnije razvija.
Ggrad despota Stefana Lazarevića danas predstavlja centar Gornje Resave. Zajedno sa opštinom Svilajnac čini Resavski okrug, a čitavo područje je idealno za turiste koji žele da se odmore od gradske buke i dive prirodnim lepotama.
Prirodne lepote, brdsko-planinski predeli, raznovrsnost flore i faune i rečni tokovi, pružaju dobre uslove za razvoj rekreativnog, ribolovnog i lovnog turizma. Kraški sastav planine Beljanice uzrokovao je prisustvo mnogobrojnih vrtača, jama, uvala i pećina. Najpoznatija je Resavska pećina. Pravi naziv joj je Divljakovačka pećina jer se nalazi na obodu istoimenog polja. Udaljena je 20 kilometara od samog grada Despotovca, kao i od manastira Manasije i Ravanice.
Selo Lisine leži na 376 metara nadmorske visine, na proširenom delu kanjona Resave, dok snažno Veliko vrelo, koje izvire iz kamena planinskog visa Sokolac, posle nekoliko stotina metara pravi atraktivan vodopad Lisine.
Restoran “Vodopad Lisine” pravi je ambijent za uživanje tokom vikenda
Na teritoriji Despotovca se nalazi i jedina srpska prašuma – Vinatovača. Ova prašuma je ujedno i jedino mesto u Srbiji gde stabla umiru prirodnom smrću i gde je potrebna posebna dozvola da bi se ljudskom nogom zakoračilo u ovu jedinstvenu prirodu.
Saobraćajnicama je Despotovac dobro povezan sa 8 opština koje ga okružuju, lokalna mreža puteva iznosi 87,5, a ukupna dužina regionalnih puteva iznosi 112,5 km. Opština je povezana i sa autoputem Beograd-Niš, a postoji i železnička pruga koja je povezana sa magistralnom prugom Beograd-Niš-Skoplje.
Opština Despotovac u svom sastavu ima još 32 naseljena mesta, a to su: Balajnac, Bare, Beljajka, Bogava, Brestovo, Bukovac, Veliki Popović, Vitance, Vojnik, Grabovica, Dvorište, Židilje, Zlatovo, Jasenovo, Jezero, Jelovac, Lipovica, Lomnica, Makvište, Medveđa, Miliva, Panjevac, Plažane, Popovnjak, Ravna Reka, Resavica, Resavica (selo), Senjski Rudnik, Sladaja, Stenjevac, Strmosten i Trućevac.
Na teritoriji opštine Despotovac, prema popisu stanovništva iz 2011. godine, živi 23.191 stanovnika, a većinsko stanovništvo je srpsko sa udelom od 93,1%, zatim slede Vlasi sa 2,9%. Opšta gustina naseljenosti iznosi oko 37 stanovnika po kilometru kvadratnom, ukupan broj domaćinstava je 8.203.
Izvor: OPANAK, agromedia.rs