U banatskim selima u kojima su nekada živeli Nemci još uvek postoje kuće koje predstavljaju izraz bogatstva i ekonomskog napretka ove sredine u jednom istorijskom periodu. Danas su one deo naše bogate i slojevite kulturne baštine i zavređuju da se prezentuju javnosti.
Nemci su u Banat doseljavani spletom istorijskih okolnosti krajem 18. veka, a polovinom 20. veka su uglavnom napustili ove prostore. I to vreme bilo je dovoljno da ostave neizbrisive tragove u duhovnoj i materijalnoj kulturi.
Da bi bili svojevrsna brana prema Turskom carstvu, austrijski dvor je ovde naseljavao i druge narode, a Nemci su doseljavani uglavnom iz oblasti Alzas, Loren, Bavarska, Baden, Vitenberg, Hesen i Falc. Motiv za pristanak ljudi da napuštaju svoje zavičaje bio je siromaštvo i zasićenost dugim nemačko-francuskim ratovima.
Kuće koje su Nemci zidali, uz poštovanje propisa o gradnji, prostorno su se razvijale ka dubini dvorišta i izgledom se polako počele razlikovati od izvornog tipa tradicionalne panonske kuće. Takve domove su prvo gradili bogatiji Nemci i one su u narodu i nazivane “švapskim” kućama.
Za izgradnju ovakvih kuća se koristio građevinski materijal podneblja. Kuće su se gradile od naboja,blata, pleve i čerpića, a pokrivale trskom i rogozom. Trska i rogoz imale su dobra izolaciona svojstva i obezbeđivale povoljne uslove za čuvanje poljoprivrednih proizvoda na tavanu, koji se za to koristi.
Najzastupljeniji oblik švapske kuće u selima Vojvodine javlja se početkom 20. veka. To su dvojne, takozvane preke kuće, koje se nalaze pod istim krovom, a koje deli ajnfort kapija. Kod Nemaca kapije mogu biti postavljene u odnosu na fasadu simetrično i asimetrično. Simetrično postavljena kapija je karakteristična za kuće u kojima žive dva brata, a asimetrično postavljena nam govori da je manji deo kuće od ajnfort ulaza „kuća za sina”, budući da je bila namenjena za odvajanje muškog deteta nakon ženidbe.
Kuće ovakvog tipa odavno se više ne prave. Gradile su se od ulice prema unutrašnjosti parcele i postavljale na „brazdu“ – liniju prema parceli suseda. Zato se još naziva i uzdužna kuća ili “kuća na duž”.
– Glavna fasada kuće okrenuta je prema dvorištu, a zabat prema uličnom frontu. Krov kuće je strmi dvovodni i prema dvorištu natkriva prolaz sa stubovima koji predstavlja podužni trem. Trem se pruža celom dužinom kuće i naziva „gang“ – gonk.
– Organizacija prostorija je takva, da je u centralnom delu kuhinja sa ognjištem, u koju se ulazi preko trema, a iz kuhinje levo i desno u dve sobe. U sobama su se nalazile zidane peći koje su se ložile iz kuhinje. Soba na regulacionoj liniji je bila gostinska i imala dva ili tri prozora prema ulici i dva mala otvora na kalkanu. Druga soba prema dvorištu je bila veća i u njoj je živela porodica. Ovakva panonsko-vojvođanska kuća je trodelna kuća, a njena prvobitna verzija je dvodelna kuća koju čine kuhinja i jedna soba- objasnila je za portal Telegraf, Jelena Pantelić, diplomirani inženjer pejzažne arhitekture.
– Vremenom se dograđuju pomoćne prostorije u produžetku, kao i dodatne sobe koje nastaju zatvarnjem delova trema. U narednom periodu jednu sobu prema ulici zamenjuju dve. Zabatna fasada se dekorativno obrađuje, uvode plastični elementi, zabatni venac, menja kolorit objekta, formira istureno podnožje – sokla. Prelazi se na izgradnju čvrstim materijalom, trsku i rogoz zamenjuje crep, a otvoreno ognjište u kuhinji zidani štednjak – ispričala je Jelena Pantelić.
Švapske kuće su prepoznatljive po “zabatu” dekorisanom delu koje je obično bilo u znaku meseca, sunca, inicijalima vlasnika ili brojem koji je označavo godinu gradnje, što se i danas najčešće može videti.
Do kraja 19. i početka 20. veka uobličena je etnička struktura Vojvodine. Sprovođenjem kolonizacije, osim etničke, iz osnove je promenjena i postojeća struktura naselja. Njihovo uređenje obavljeno je prema planovima austrijskih vojnih i komorskih inženjera, po kojima se dotadašnja razbijena sela zbijaju, dok su se nova naselja gradila na slobodnom zemljištu, uglavnom na pustarama ili uz već postojeća naselja lokalnog srpskog i rumunskog stanovništva. Prostorne planove ovih naselja karakteriše težnja za formiranjem geometrijski pravilnog sistema ulica, koje čitavo naselje dele na pravilne stambene celine, sačinjene od jednakih parcela sa jednoobraznim postavljanjem kuća užom stranom okrenutih ka ulici. Pravilna urbanistička struktura koja je uglavnom sačuvana, vojvođanskim naseljima i danas daje prepoznatljiv izgled. Tu su na probleme nailazili sledeći kolonisti koji su posle Drugog svetskog rata naseljavali ove krajeve, pošto su ulice i kuće bile slične jedne drugima, novi domaćini ih često nisu prepoznavali, pa su ih ispočetka teško pronalazili, naročito noću.
Nakon strahota Drugog svetskog rata i odlaska Folksdojčera iz Jugoslavije, u napuštene švapske kuće useljavani su Srbi iz Bosne i Hercegovine, Like, Dalmacije…
Izvor: Politika, Telegraf
Te kuce su neprocennjive..najveca steta je sto su doselili ološ iz Bosne,Dalmacije u te kuce i na te prostore..