Wednesday, January 15, 2025
NaslovnaZanimljivostiIstorija Subotice: Otmeni grad na severu Bačke bio je mesto sukoba velikih...

Istorija Subotice: Otmeni grad na severu Bačke bio je mesto sukoba velikih carstva

Ljudi su na prostoru današnje Subotice živeli još pre tri hiljade godina. Sudbinu ovog područja bitno je odredio njegov položaj na putu između Evrope i Azije. Istorijski, ovo je bilo mesto sukoba različitih država: Bugarskog carstva, Ugarske, Osmanskog carstva i Habzburške monarhije.

Subotica se prvi put pominje 1391. godine pod latinskim imenom Zabatka.
Godine 1526, Subotica je bila prestonica kratkotrajne srpske države samoproglašenog cara Jovana Nenada. Osmansko carstvo vladalo je gradom od 1542. do 1686. Nakon vladavine Osmanlija,  Subotica postaje posed Habzburške monarhije. Tokom osmanske uprave ime grada je bilo Sobotka. Polovinom 18. veka ime joj je zvanično promenjeno u Sancta Maria, po austrijskoj carici Mariji Tereziji. Ime grada je ponovo promenjeno 1779. u Maria Tereziopolis, a mađarsko ime Szabadka je privremeno ušlo u službenu upotrebu 1845. godine.
Subotica je 1918. ušla u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Lokalni Srbi i Bunjevci su od 17. veka koristili naziv Subotica, koji je nakon 1918. godine i ozvaničen.
U čestim i velikim seobama ove prostore su naselili mnogi narodi: Srbi, Mađari, Nemci, Slovaci, Jevreji, Bunjevci, Grci.

Srednji vek i naseljavanje Slovena

U vreme avarske prevlasti, u ovoj oblasti se u 6. veku pojavljuju i Sloveni. Nakon pada Avarskog kaganata, ovo područje ulazi u sastav slovenskih država — Velikomoravske kneževine i Bugarskog carstva. U vremenu kada se ugarska plemena naseljavaju na područje Panonskog basena, zatiču na ovim prostorima slovenske narodne grupe.

Car Jovan Nenad

Legendarna ličnost subotičke prošlosti je car Jovan Nenad, koji se pojavio posle poraza koji su ugarskoj vojsci naneli Turci na Mohaču 1526. godine. Njegovu tajanstvenost uvećavala je čudna crna pruga koja mu se pružala od slepoočnice do stopala noge, zbog čega su ga i prozvali Crni. On je potisnuo Turke iz Bačke i tu osnovao svoju kratkotrajnu slovensku odnosno srpsku državu, koja je pored Bačke uključivala severni Banat i mali deo Srema. Proglasio se carem, a Suboticu izabrao za prestonicu. Poginuo je 1527. u sukobu sa ugarskom vlastelom, nakon čega je nestala i njegova država. Posle četiri veka, na godišnjicu njegove smrti, u Subotici mu je na glavnom trgu podignut spomenik koji su 1941. srušili mađarski okupatori, a obnovljen je i ponovo postavljen 1991. godine.

Spomenik caru Jovanu Nenadu u Subotici Izvor: Vanilica Wikimedia Commonst

Osmansko carstvo

Turci Osmanlije su Suboticu zauzeli 1542. godine i vladali  do 1686. kada je Subotica postala deo Habzburške monarhije. U vreme osmanske uprave, Subotica je bila deo Segedinskog sandžaka.

Marija Terezija i status Subotice

Nakon ulaska u sastav Habzburške monarhije, Subotica je pripala habzburškoj Vojnoj granici. Subotica je tada imala militarski status, a to će biti do 1745. godine. Broj srpskih domova tada je iznosio 16. Komadant mesta bio je  kapetan Miško Tekelija.
Privilegijom iz 1743. godine Marija Terezija proglasila je Suboticu slobodnom  varoši, za šta su Subotičani darovali carici 150 konja.
Tokom izjašnjavanja graničara u vezi statusa, za vojnički su se odlučili mesni oficiri: hadnađ Marinko Milutinović i barjaktar Radivoj Radovanović. Oni su se zatim, zajedno sa svojim vojnicima, odselili u Rusiji i osnovali novo vojno naselje sa istim imenom – Subotica.
Nakon toga, Subotica postaje deo Bačko-bodroške županije u habzburškoj Ugarskoj. Zbog odane službe subotičkih graničara habzburškom dvoru, Marija Terezija proglasila je Suboticu 1779. slobodnim kraljevskim gradom. Za ovu važnu odluku Subotičani su poklonili carici pet hiljada zlatnika. Status slobodnog kraljevskog grada doneo je Subotici veću autonomiju i novo ime — Maria-Theresiopolis. Od te godine počinje planski i ubrzaniji razvoj grada.

Marija Terezija dala je Subotici status slobodnog grada, Izvor: Wikimedia Commons

Razvoj privrede i kulture

Krajem XIX i početkom XX veka Subotica se razvila u moderan srednjoevropski grad Za nepune dve decenije, grad je doživeo izuzetan urbani, industrijski, graditeljski i kulturni procvat.
Brži razvoj zanata, industrije i trgovine podstaknut je još 1869. dolaskom prvog voza a ubrzan izgradnjom električne centrale  i tramvajskog saobraćaja.
Začetke današnje moderne industrije počeo je krajem prošlog veka, tada su nastali: preduzeće za izvoz mesa „Hartman i Konen“ s prvom hladnjačom u zemlji, prva subotička fabrika sumporne kiseline i veštačkog đubriva „Klotild“, braća Ruf su  počeli proizvodnju bombona, osnovana je i industrija električnih motora „Sever“.
Prva srednja škola, preteča gimnazije, otvorena je u Subotici još 1747, muzička škola 1868, dom za stare 1766, Palić postaje lečilište 1845, prva štamparija osnovana je 1844, prve novine izašle su 1848, prvu bioskopsku predstavu prikazao je ovde Anđelo Bjanki iz Pečuja 1899, a Aleksandar Lifka otvorio je prvi stalni bioskop 1919. godine. Đuro Stantić osvojio je prvu olimpijsku medalju u brzom hodanju u Atini 1906, a Ivan Sarić poleteo je avionom sopstvene konstrukcije 1910. godine.

Savremeno doba

Krajem Prvog svetskog rata, nakon vojnog poraza Austrougarske, srpske i francuske jedinice ušle su u Suboticu novembra 1918. Na velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu proglašeno je prisjedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji.  Subotica tada postaje deo pokrajine Banat, Bačka i Baranja koja, kao deo Kraljevine Srbije, ulazi u sastav novoformiranog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. Konačna granica prema nezavisnoj Mađarskoj utvrđena je u Trijanonu 4. juna 1920. godine.
Početkom Drugog svetskog rata, Suboticu su okupirali mađarski fašisti, a oslobodili su je u oktobru 1944. godine Subotički partizanski odred i jedinice Crvene armije.

Oslobođenje Subotice, oktobar 1944. godine Izvor: Wikimedia Commons

U završnim borbama za Suboticu, na železničkoj stanici poginuo je komandant odreda, Jovan Mikić Spartak, jugoslovenski reprezentativac i rekorder u atletici. Nakon rata, Subotica postaje deo autonomne pokrajine Vojvodine, u okviru tada nove socijalističke Srbije i socijalističke Jugoslavije.

Religija

I danas je Subotica multietnička zajednica i dom za pripadnike različitih religija.

Panorama Subotice, izvor: grad Subotica

Prema popisu iz 2011. godine, u Subotici živi: 57,60% Rimokatolika, 27,79% Pravoslavaca, 1,68% Protestanata, a među stanovništvom ima i pripadnika jevrejske i islamske zajednice.
Subotica je centar Rimokatoličke biskupije u Bačkoj regiji. Grad Subotica ima najviše katolika u Srbiji. Liturgijski jezici koji se koriste u katoličkim crkvama su najčešće mađarski i hrvatski. Subotička biskupija je jedina koja ima katoličku srednju školu u Srbiji.
Pravoslavna crkva i vernici sa ovog područja pripadaju bačkoj eparhiji SPC. U Subotici postoje dve pravoslavne crkve, Svetog vaznesenja Gospodnjeg i Svetog Dimitrija.
Subotička jevrejska zajednica je treća po veličini u Srbiji, posle  Beograda i Novog Sada. Monumentalna građevina subotičke sinagoge u stilu secesije je nasledstvo jevrejske zajednice koja je nekad brojala preko 6.000 članova. Danas je taj broj opao na manje od 200 Jevreja koji su ostali u Subotici.
U gradu takođe postoji i Muhadžir džamija, za vernike islamske zajednice.

RELATED ARTICLES

POSTAVI ODGOVOR

molimo unesite svoj komentar!
ovdje unesite svoje ime

Most Popular

Recent Comments